आजको समयमा हामी सबै स्वस्थ रहन चाहन्छौं। तर व्यस्त जीवनशैली, अव्यवस्थित खानपान, शारीरिक व्यायामको कमी जस्ता विभिन्न कारणले हामी बिरामी भइरहन्छौं। कुनै न कुनै रोगले हाम्रो जीवनलाई असर गर्छ र हामी चिन्तित भइरहन्छौं। यसका अलावा हाम्रो शरीरको ग्रन्थीसँग सम्बन्धित केही रोगहरू छन्। यीमध्ये एउटा थाइरोइड रोग हो, जुन हाम्रो थाइरोइड ग्रन्थीसँग सम्बन्धित छ। यससँग सम्बन्धित रोगलाई थाइराइड रोग भनिन्छ।
थाइराइड घाँटीमा पाइने पुतलीको आकारको ग्रंथि हो। यो श्वासनली माथि हुन्छ । यो मानव शरीरमा पाइने सबैभन्दा ठूलो एक्सोक्राइन ग्रन्थीहरू मध्ये एक हो। यस थाइरोइड ग्रन्थीमा गडबडीका कारण थाइराइड सम्बन्धित रोगहरू देखा पर्छन्। थाइराइड ग्रन्थीले थाइरिसिन नामक हर्मोन उत्पादन गर्छ। यो हर्मोनले हाम्रो शरीरको मेटाबोलिजम बढाउँछ र शरीरका कोशिकाहरूलाई नियन्त्रण गर्ने काम गर्छ। थाइराइड हर्मोनले हाम्रो शरीरमा हुने सबै प्रक्रियाको गतिलाई नियन्त्रण गर्छ। थाइरोइड ग्रन्थीले पनि शरीरको मेटाबोलिक प्रक्रियामा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।
थाइरोइड हर्मोनले के गर्छ?
थाइरोइड हर्मोनको कार्यहरू निम्न छन् :
– थाइरोक्सिन हर्मोनले हाम्रो शरीरमा बोसो, प्रोटिन र कार्बोहाइड्रेटको मेटाबोलिज्म नियन्त्रण गर्छ।
– यसले रगतमा चिनी, कोलेस्ट्रोल र फस्फोलिपिड्सको मात्रा कम गर्छ।
– यसले हड्डी, मांसपेशी, यौन र मानसिक वृद्धिलाई नियन्त्रण गर्छ।
– मुटुको चाल र रक्तचाप नियन्त्रण गर्छ ।
थाइराइड रोग कति प्रकारका हुन्छन् ?
थाइराइड ग्रन्थीसँग सम्बन्धित रोग दुई प्रकारका हुन्छन् ।
– थाइरोइड ग्रंथि को अति सक्रियता हाइपर थाइराइडिज्म अवस्थामा थाइराइड हर्मोन बढी मात्रामा उत्पादन हुन्छ ।
– थाइरोइड ग्रंथि को निष्क्रियता हाइपो थाइराइडिज्ममा थाइराइड हर्मोन कम मात्रामा उत्पादन हुन्छ ।
थाइरोइड ग्रन्थीको अति सक्रियता
जब थाइरोइड ग्रंथि हाइपरएक्टिभ हुन्छ, टि ३ र टि४ हर्मोन धेरै उत्पादन हुन थाल्छ। जब यी हर्मोनहरू ठूलो मात्रामा उत्पादन हुन थाल्छन्, शरीरले पनि ठूलो मात्रामा ऊर्जा प्रयोग गर्न थाल्छ। यसलाई हाइपर थाइराइडिज्म भनिन्छ। यो समस्या पुरुषको तुलनामा महिलामा बढी देखिन्छ ।
थाइरोइड ग्रंथिको अति सक्रियताका लक्षणहरू के हुन्?
थाइराइड ग्रन्थीको हाइपरएक्टिभिटीका कारण शरीरमा मेटाबोलिज्म बढ्छ। जसका निम्न लक्षणहरू देखिन्छन्
– तौल घट्नु
– मूड स्विङ्स
– सास फेर्न गाह्रो हुनु
– तातो महसुस हुनु
– निद्रा नपर्नु
– चिन्तित र व्यथित हुन
– मुटुको धड्कन वढेको अनुभब हुनु
– तिर्खा लाग्नु
– आँखामा रातोपन र सुख्खापन आउनु
– कपाल झर्नु र पातलो हुनु
– मांसपेशी कमजोरी र दुखाइ
– अत्यधिक भोक लाग्नु
– महिनाबारी अनियमितता हुनु
थाइरोइड ग्रन्थीको निष्क्रियता
– थाइरोइडको कम सक्रियताका कारण हाइपोथाइराइडिज्म हुन्छ। हाइपो थाइराइडिज्ममा थाइराइड हर्मोन कम मात्रामा उत्पादन हुन्छ ।
जसका लक्षणहरु यस प्रकार छन् ।
– तौल वृद्धि
– थकान महसुस हुनु
– मुटुको धड्कन सुस्त हुनु ।
– सधैं थकान महसुस हुनु
– कपाल झर्नु
– धेरै चिसो महसुस हुनु
– मनमा कुरा खेल्नु
– मानसिक तनाव हुनु
– मांसपेशी कठोरता हुनु
– नङ र कपाल कमजोर हुनु
– सुक्खा र कमजोर छाला
– चिसो प्रति अधिक संवेदनशील
– कुनै वा थोरै पसिना
– छालामा सुख्खापन र चिलाउने
– जोर्नी दुखाइ र मांसपेशी कठोरता
– अत्यधिक कपाल झर्नु
– कब्जियत भएको
– सुन्निएको आँखा
– बारम्बार बिर्सनु
– महिनावारि अनियमितता हुनु
– कोलेस्ट्रोलको मात्रा बढ्नु आदि ।
थाइराइडबाट बच्ने उपायहरु के के छन् ?
निम्न उपाय अपनाएर थाइराइडबाट बच्न सकिन्छ।
– दैनिक योग गर्नुहोस्
– कसरत वा शारीरिक परिश्रम
– स्याउ खानुहोस्
– राति सुत्नुअघि दूधमा बेसार मिसाएर पिउनुहोस् ।
– दिनमा केही समय घाममा बस्नुहोस्
– नरिवलको तेलबाट बनेको खाना खाने
– पर्याप्त सुत्ने
– आफ्नो आहारमा धेरै फलफूल र तरकारीहरू समावेश गर्नुहोस्
– हरियो साग खाने
– दालचीनी खाने
– च्याउ खाने
– ध्निया खाने
– त्रिफला धुलो
– टमाटर
– पोषक तत्व युक्त खाना खानुहोस्
– ७–८ घण्टा सुत्नुहोस्
– सिगरेट र मदिरा सेवन बन्द गर्नुहोस्
यी सबै बाहेक, यदि तपाइँ आफैंमा थाइराइड लक्षणहरू अनुभव गर्नुहुन्छ वा तपाइँलाई थाइरोइड भएको शंका छ भने तुरुन्तै डाक्टरसँग परामर्श गर्नुहोला।
– थाइराइडमा के नखाने ?
– धुम्रपान नगर्ने, मदिरा सेवन नगर्ने
– चिनी, तेलयुक्त खानेकुराको सेवन नगर्नुहोस्
– मसालेदार खानाबाट बच्नुहोस्
– मैदाबाट बनेको चीजहरू नखानुहोस्
– सेतो चामल सेवन नगर्ने
– केक सेवन नगर्ने
– नरम पेयहरू सेवन नगर्ने
– क्रीम र मिठाई सेवन नगर्ने
– चामल र सेतो नुन
– चिया र कफीको सेवन काम गर्नुहोस्
थाइरोइडको उपचार के हो?
थाइरोइडसँग सम्बन्धित रोगहरू मुख्यतया अस्वस्थ खानपान र तनावपूर्ण जीवनका कारण हुन्छन्। यस्तो अवस्थामा सबैभन्दा पहिले आफ्नो खानपानमा ध्यान दिनुहोस् र तनावबाट बच्नुहोला । साथै, थाइरोइडको उपचारका लागि डाक्टरसँग सम्पर्क गर्नुपर्छ। चिकित्सकले केही स्वास्थ्य परीक्षण पछि यो रोगसँग लड्नका लागि औषधिहरू लेख्छन्। जसका कारण केही दिनमै तपाईलाई राम्रो महसुस हुनेछ । थाइरोइडको उपचार दीर्घकालीन हुन सक्छ, त्यसैले डाक्टरसँग नियमित परामर्श र आफ्नो स्वास्थ्यको निगरानी गर्न महत्त्वपूर्ण हुन्छ।
